زمانی که پست به صورت رسمی و در قالب یک اداره، کار خود را در ایران آغاز کرد، وظیفه اصلی‌اش جابهجایی نامه بود. تا سال‌ها همه پست را اینگونه می‌شناختند، تا اینکه نرم نرمک بسته‌ها در پست جابهجا شدند، بسته‌ها بزرگ و بزرگ‌تر شدند، هواپیما و کشتی به خدمت پست آمدند. خوراک، پوشاک، حیوانات! اکنون پست جابهجایی همه چیز را برای ما آسان کرده است. اما با بزرگ شدن صنعت پست ایران، چالش‌های آن نیز بیشتر شد.
در این مقاله تلاش می‌کنیم تا با مرور خدمات صنعت پست در ایران، چالش های این عرصه را نیز با هم مرور کنیم و به برخی از این موانع در میان شرکت‌های بین‌المللی پرداخته و راهکارهای آنها را در مواجهه با انواع چالش‌های پستی با هم بررسی کنیم.
تاریخچه صنعت پست در جهان
اولین تاریخ پست در جهان به زمان رومیان، هخامنشیان و یونانیان باستان برمی‌گردد، اما تاسیس یک مرکز معتبر پستی در سطح جهان به ایتالیای قرن ۱۲ ایتالیا برمی‌گردد. ۵۰ سال بعد، دانشگاه پاریس در فرانسه که به دنبال راهی برای رساندن نامه‌های دانشجویان بود، نیز تدبیر تاسیس مرکز پست را اندیشید و شاه فرانسه پست دانشگاه را به رسمیت شناخت. اداره پست عمومی پاریس در نهایت در سال ۱۶۳۶ تاسیس شد و در سال ۱۵۹۱ نیز در زمان الیزابت اول، انگلیس از این مرکز برخوردار گشت.
در سال ۱۸۷۴ میلادی بین ۲۲ کشور اروپایی و آمریکایی اتحادیه پست بین‌الملل در شهر برن سوئیس تاسیس شد تا امکان تبادل سریع‌تر و راحت‌تر مرسولات فراهم شود. اتحادیه جهانی پست در سال ۱۸۷۸ جایگزین اتحادیه پست بین‌الملل شد. روز جهانی پست ۱۸ اکتبر (۱۷ مهر در ایران) است که هر سال در جهان جشن گرفته می‌شود و فرصت مناسبی است برای بررسی چالش‌های این صنعت در کنار برنامه‌ریزی برای آینده آن در عرصههای مختلف.
تاریخچه صنعت پست ایران
چاپارها، اولین پستچیان تاریخ ایران
اگر بخواهیم در بررسی پیشینه صنعت پست ایران دقیق شویم، باید به دوران هخامنشیان برگردیم. زمانی که پیغام رسانان، سوار بر اسب نامه‌ها، پیغام‌ها و بسته‌ها را بخصوص در ایام جنگ جابهجا می‌کردند. در زمان کوروش چاپارها دستورات و نامه‌ها را به این طرف و آن طرف منتقل می‌کردند. در میانه راه چاپارها در چاپارخانه که امروز مرکز پست است، استراحت می‌کردند و سپس به مسیر خود ادامه می‌دادند.
داریوش چاپارخانه‌های فراوانی در سراسر قلمرو خود ایجاد کرد و اینگونه شهرهای امپراتوری را به همدیگر وصل می‌کرد. این مسیرها جز مسیرهای اصلی امپراتوری ایران محسوب می‌شدند. پس از سلسله هخامنشیان، این روال در دوران ساسانیان و ایران بعد از اسلام نیز ادامه یافت. می‌توان با بررسی تاریخچه پست ایران، چاپارهای ایرانی را یکی از قدیم‌ترین پستچیان تاریخ و ایران را از پیشگامان در عرصه پست قلمداد کرد.
تاسیس اداره پست، اقدام درخشان دیگری از امیر کبیر
با صدارت امیر کبیر در دوران ناصرالدین شاه در کنار کلیه اصلاحات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، تحولی در چاپارخانه‌ها نیز ایجاد شد. این برای اولین بار بود که در ایران مرکز پست به صورت رسمی آغاز به کار می‌کرد و مقررات قانونی برای آن وضع می‌شد. ناصرالدین شاه در سفر خود به اطریش مسئله راه‌اندازی اداره پست را طرح کرد و فردی با نام گوستاوریه برای این کار مامور شد و اینگونه نظام‌نامه پست ایران ایجاد و ایران در سال ۱۸۷۷ میلادی به عضویت اتحادیه پستی پذیرفته شد.
اینگونه بود که در سال ۱۲۹۷ اداره پست ایران به وزارت پست تبدیل شد و میرزا علیخان امین‌الملک به وزارت رسائل و پست منصوب شد. صنعت پست این چنین آغاز به کار کرد و در دوران پهلوی و پس از انقلاب ۱۳۵۷ نیز به فعالیت‌های خود ادامه داده است. شرکت پست ایران بعد از انقلاب در سال ۱۳۶۶ شروع به کار کرد و تا به حال خدمات بسیاری به شهروندان ارائه کرده است.
چالش های پست در طی تاریخ
چاپارها طی تاریخ با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کردند. چنانچه هرودت نیز نقل می‌کند، تغییرات جوی یکی از مشکلات اساسی آنان بوده است. چاپارها ناچار بودند در هر آب و هوایی پیغام‌ها را به دست گیرنده برسانند. پیغام‌‌هایی که گاهی آغاز و پایان یک جنگ را به همراه داشتند. ناامنی جاده‌ها و مسیرهای ناهموار از دیگر مشکلات چاپارها در گذشته بود و همین موجب می‌شد که شغل آنها از جمله مشاغل پرخطر محسوب شود.
یکی دیگر از مشکلات چاپارها در گذشته کمبود امکانات حمل و نقل بود. طی کردن مسافت‌های طولانی با اسب کار دشواری بود. در بسیاری مواقع پیام باید به سرعت منتقل می‌شد و دیر رسیدن چاپار بخاطر مشکلات حمل و نقل مرگ انسانی را به همراه داشت. اگر نگاهی دقیق به این چالشها بیندازیم، می‌بینیم که با پیشرفت تجهیزات حمل و نقل و افزایش دانش روز و تکنولوژی نوین، این مشکلات شکل دیگری به خود گرفته‌اند که با هم مرور می‌کنیم.
بیشتر بخوانید: معرفی ۱۵ شرکت پستی فعال در ایران و بررسی خدمات آنها |
چالش های صنعت پست ایران
چالش‌های صنعت پست ایران را می‌توان در دو دسته بررسی کرد:
- چالش‌های بیرونی: چالش‌های بیرونی به مشکلات مربوط به پست ایران در عرصه جهانی برمی‌گردد.
- چالش‌های داخلی: چالش‌های داخلی به مشکلات داخلی صنعت پست ایران مربوط است که خود شامل مشکلات زیرساختی و مشکلات درون سازمانی تقسیم‌بندی می‌شود.
در ادامه به هر کدام از این چالشها به صورت جداگانه پرداخته می‌شود.
چالش‌های بیرونی صنعت پست ایران
تحریم‌ها و تبعات ناشی از خروج شرکت‌های بین‌المللی پستی از ایران، نوسانات ارزی و محدودیت‌های مبادلات بین‌المللی یکی از چالش‌های بزرگ بیرونی صنعت پست ایران در سال‌های اخیر است. چالش مبادلات تجاری با کوریرهای بین‌المللی در ایران موجب دشواری نقل و انتقالات در عرصه بین‌المللی شده است. تغییرات در نرخ سوخت نیز در جابهجایی مرسولات را در سطح بین‌المللی با چالش‌های بسیاری روبه‌رو می‌کند.
یکی از مشکلات بین‌المللی صنعت پست ایران در دوران همه‌گیری ویروس کرونا رخ نمایاند. بحران کرونا امکان جابهجایی بسیاری از مرسولات را در عرصه بین‌المللی گرفت. بسیاری از مواد غذایی خراب شده و بسته‌های پستی مهم در موعد مشخص به دست صاحبان خود نرسیدند. چالش‌های بین‌المللی عرصه پست ایران تنها با همکاری بین‌المللی و کمک‌های دولتی در داخل ایران برطرف خواهند شد.
چالش‌های درونی صنعت پست ایران
مشکلات زیرساختی
مشکلات زیرساختی مربوط به حمل و نقل و ارتباطات از چالش‌های درونی صنعت پست ایران است. تعدد دفاتر پستی در کلیه نقاط کشور این امکان را برای اشخاص حقیقی و حقوقی فراهم می‌کند تا در هر نقطه‌ای از ایران که باشند بتوانند از خدمات پستی بهره‌مند شوند. بسیاری از نقاط ایران همچنان به شبکه اینترنت سراسری دسترسی درستی ندارند. شیوع ویروس کرونا این بحران را بیش از پیش در زمینه آموزش آنلاین برجسته کرد.
بهبود وضعیت راه‌ها و جاده‌ها، از دیگر مسائل زیرساختی است که چالش‌های بسیاری برای صنعت پست ایران ایجاد می‌کند. ایجاد شبکه حمل و نقل یکپارچه برای تسهیل شبکه پستی ضروری است تا جابه‌جایی‌ها با سهولت بیشتری انجام شوند.
سامانه مدیریت بسته های پستی که به صورت یکپارچه امکان رهگیری نقل و انتقالات را داشته باشد، اهمیت ویژه‌ای دارد. برای حل مشکلات زیرساختی صنعت پست باید تکنولوژی پست و لجستیک پیشرفت کرده و اقدامات همه‌جانبه‌ای برای هوشمندسازی پست انجام شود.
مشکلات درون‌سازمانی در پست
ضعف صنعت بسته‌بندی و قیمت بالای تولید کارتن مناسب برای حمل ایمن از جمله مسائلی است که در درون شرکت‌های پستی ایجاد چالش می‌کند. کمبود کامیونهای مناسب و تخصصی برای حمل بار و همچنین کمبود نیروی ماهر در این زمینه، دیگر مشکلات داخلی صنعت پست است که با پرورش و آموزش نیروی انسانی کارآمد بهبود خواهد یافت.
همچنین لازم است تا به چالشها و راهکارهای ارتقای سطح فرهنگ سازمانی در شرکت پست نیز برای افزایش بهره‌وری و بهبود و ارتقای کیفیت خدمات پستی در این عرصه توجه ویژه شود. شرکت‌های پستی خصوصی نیاز دارند تا با افزایش نیروهای خود در مناطق مختلف کشور، خدمات پستی در ایران را تسریع و تسهیل کنند. کمبود نیرو در بسیاری از قسمت‌های ایران یکی از چالش‌های داخلی شرکت‌های پستی در این کشور است.
همه‌گیری ویروس کرونا و بروز چالش‌هایی پیش‌بینی نشده در صنعت پست ایران
همه‌گیری ویروس کرونا، صنعت پست ایران را نیز مانند بخش‌های دیگر اقتصادی کشور با شوک مواجه کرد. مرسوله‌های بسیاری در بنادر متوقف شدند، برخی مرسوله‌ها امکان ارسال نداشتند و برخی امکان دریافت. از طرفی دیگر گسترش بی‌سابقه درخواست‌های پستی پس از پذیرش و سازگاری با کرونا و افزایش خرید آنلاین صنعت پست ایران را غافلگیر کرد.
فروشگاه‌های اینترنتی تقاضا برای همکاری با شرکت‌های پستی را افزایش دادند و در این میان شرکت‌های پستی با مشکلات حمل و نقل و جابهجایی مرسولات، کمبود نیروی انسانی متخصص و مشکلات مربوط به سرعت انتقال کالاها مواجه شدند.
در دوران قرنطینه و با افزایش سفارشات شرکت ملی پست ایران اعلام کرد که ۱۹۰۰ نفر از کارکنان آن شرکت به کرونا مبتلا شدند و ۲۰ نفر از پرسنل نیز فوت شدند. این آمار نگران کننده نیاز به رسیدگی بیشتر به صنعت پست در دوران بحرانی را آشکار کرد.
چه اقداماتی برای بهبود وضعیت پست و برطرف کردن چالش های صنعت پست ایران انجام شده است؟
شرکت پست ایران تلاش کرده است تا برای بهبود وضعیت پستی دست به اقداماتی نظیر نوسازی ناوگان، تسهیل خرید و فروش اینترنتی، تجهیز مراکز به کارتخوان و بسیاری اقدامات دیگر برای بهبود وضعیت پستی در ایران بزند. ارتقای سطح خدمات SLA و همچنین هوشمند سازی فرآیندهای پستی با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در صنعت پست نیز می‌توانند نقش موثری در بهبود وضعیت پست ایران داشته باشند.
خلق سرویس‌های جدید پستی و ایجاد بیش از ۱۰۰ خدمت پستی در پیشخوان دفاتر پستی کشور از دیگر اقداماتی است که برای بهبود صنعت پست ایران انجام شده است. پست ایران نسبت به گذشته پیشرفت‌های چشمگیری داشته است، امکان حمل کالای درون شهری، بین شهری، بین‌المللی، بیمه کردن مرسولات، بسته‌بندی، صادرات و ورادات، ترخیص گمرکی، برخورداری از فروشگاه اینترنتی و امکان خرید اینترنتی بین‌المللی در داخل ایران ویژگی‌هایی است که یک شرکت پستی معتبر می‌تواند داشته باشد.
درس‌هایی از کشورهای دیگر برای غلبه بر چالش‌های صنعت پست ایران
پست کانادا از جمله مراکزی است که توانسته است در جنبش تجارت الکترونیک نقش ویژه‌ای ایفا کند.کشور کانادا با تمرکز بر بازار و تغییرات آن روش هزینه‌کرد آنلاین مشتریان را رصد کرده و استراتژی‌های پست آنلاین خود را بر این مدار تنظیم کرده است. شرکت دی اچ ال نیز به بررسی نیاز و رفتار مشتریان خود پرداخته است و با انجام نیازسنجی‌های پی‌درپی در سال ۲۰۱۷ سرعت، نوع تحویل و نوع خدمات خود تحولات چشمگیری ایجاد کرده است.
آنچه در اقدامات کشورهای بین‌المللی برای تسهیل شبکه پستی خود آموخته می‌شود، تسهیل عملیات حمل و نقل و ارتباطات، کمک به هوشمندسازی پست و تدوین قوانین مشخص برای این عرصه است. برای مثال در ایران شرکت‌های پستی متعددند اما سازمان مشخصی برای نظارت بر فعالیت‌های آنها وجود ندارد. همچنین با ورود پست ایران به فضای تجارت الکترونیک در سال ۱۳۹۳ هنوز رشد و توسعه زیرساختی لازم در این زمینه مهیا نبوده است.
بیشتر بخوانید: با آخرین فناوری های نوین پستی در دنیا آشنا شوید |
چه باید کرد؟
- حمایت دولت: در درجه اول حمایت دولت از صنعت پست یکی از راه‌های کمک به وضعیت صنعت پست ایران در عرصه بین‌المللی و داخلی است. ایجاد زیرساخت‌های لازم و پشتیبانی دولت برای طراحی و پیاده‌سازی خدمات جدید پستی در پیشبرد صنعت پست نقش بسزایی دارد. تجربه بین‌المللی در مورد شرکت دی اچ ال نشان داد که حمایت‌های دولت آلمان تا چه حد به پیشرفت صنعت پست آن و شرکت دی اچ ال کمک کرده است.
- همکاری شرکتها: کمک به شرکت‌های خصوصی پست و حمایت از آنها از دیگر راه‌های بهبود صنعت پست ایران است. مهم است که شرکت‌های بسته‌بندی، شرکت‌های حمل و نقل و شرکت‌های بیمه به کمک صنعت پست آمده و همگی در همکاری مفید و سازنده با یکدیگر به بهبود خدمات پستی ایران کمک کنند.
- افزایش پاسخگویی: SLA با افزایش میزان پاسخگویی در شرکت‌های پستی مکانیسم پرداخت خسارت را تسهیل کرده و انتظارات مشتریان را برطرف خواهد کرد. برای همین لازم است تا در این زمینه اقدامات قانونی بیشتری انجام گردد. برای مثال تاسیس صندوق‌های تخصصی بیمه در صنعت پست یکی از راه‌های بهبود این وضعیت است که نیازمند مشارکت شرکت‌های پستی و بیمه است.
- مطالعه بازار و رقبا: بررسی عملکرد کشورهای مطرح در حوزه پست و مطالعه استراتژی بزرگترین شرکت های پستی دنیا به صنعت پست ایران کمک می‌کند تا ضعف‌های خود را شناسایی کرده و برای حل مشکلات گام بردارد. رشد تجارت الکترونیک موجب شده است تا بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی پست با همکاری استارت‌آپ‌ها و نخبگان جوان پیشرفت کنند.
